Muzeum Życia w PRL bez komputerów
Elektronika użytkowa produkcji polskiej, przede wszystkim z okresu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej (PRL), ale nie tylko, jest przedmiotem ekspozycji w Muzeum Życia w PRL w Warszawie.
Zredagował: Karol Król. Wizyty studyjne zrealizowano w ramach projektu pt. Mapowanie muzeów cyfrowego dziedzictwa kulturowego w Polsce (DigiMap), RID nr K/658/2024/WRE.
Duże wrażenie mogą na odwiedzających zrobić pomieszczenia stylizowane na okres PRL oraz tzw. lata okresu transformacji (systemowej). Widok przestrzeni, które są bogato wyposażone w artefakty PRL, można dziś skonfrontować z propagandą władz PRL oraz realiami życia zwykłych obywateli. Wiedzy na ten temat dostarczają m.in. fotografie, w tym kadry przedstawiające warunki mieszkaniowe okresu PRL, które stanowią obecnie świadectwo tzw. kultury niedoboru, pomimo, że powstawały na potrzeby propagandy komunistycznej [Rogala 2017, s. 72]. Przykładowo, na fotografiach Grażyny Rutkowskiej wyposażenie mieszkań w PRL jest skromne, często niekompletne, a wystrój wnętrz sprawia wrażenie przypadkowego, co zostało przez polskiego architekta Jerzego Hryniewickiego nazwane w 1948 roku „głodem mebli” [Rogala 2017, s. 80].
Otoczeni czosnkiem i cebulą
Krystyna Trautsolt-Kleyff [1988, s. 63] tak pisała o aranżacji mieszkań wznoszonych z wielkiej płyty, co dotyczy także mieszkań okresu PRL: „Drewniane boazerie, belki pod sufitem, fajans, mosiężne moździerze i patelnie, wiązki ziół, czosnku i cebuli – to najczęściej stosowane sposoby ocieplenia i oswajania betonu; odwołują się do archetypu mieszkania wiejskiego, chaty lub dworku, który wciąż w naszym społeczeństwie żyje.” Elementy takiego „ocieplania” wnętrza, ale także inne, tj. wszędobylskie dywany, można zaobserwować w starannie zaaranżowanych pomieszczeniach „typowego gospodarstwa domowego PRL” w Muzeum Życia w PRL.
Elektronika manifestacją sukcesu
Badania ujawniły, że w latach 1989-1992 Polacy zwiększyli wydatki na kupno nowych telewizorów, magnetowidów, magnetofonów, pralek i lodówek, jednocześnie oszczędzając na jedzeniu, ubraniach, turystyce i kulturze [Beskid i in. 1995]. Sprzętowi RTV i AGD nadawano w zmieniającej się rzeczywistości społeczno-gospodarczej PRL nowe znaczenia kulturowe [Wasiak 2015]. Według Wasiaka [2015, s. 37−60] wpisuje się to w nurt rosnącego zainteresowania „zarówno funkcjami użytkowymi, jak i symbolicznymi znaczeniami artefaktów materialnych w przestrzeni domu.” W PRL wyposażenie mieszkań miało zapewniać racjonalność, wygodę i funkcjonalność przestrzeni życiowej, przez co gospodarstwo domowe mogło pełnić swoje funkcje w socjalistycznym społeczeństwie. Jednak w kontekście przemian społeczno-gospodarczych, które nastąpiły po roku 1989, posiadanie określonych sprzętów nie wynikało już z pragmatyzmu, ale stało się sposobem na manifestację statusu materialnego oraz kapitału kulturowego [Wasiak 2015, s. 37−60].
Warto zwrócić uwagę, że w gospodarstwach domowych PRL ważne miejsce zajmowała elektronika użytkowa, która stała się jednym z najbardziej widocznych produktów w reklamie początku lat dziewięćdziesiątych. W okresie PRL oraz późniejszych przemian społeczno-gospodarczych i kulturowych wyposażenie gospodarstwa domowego w nowe i relatywnie drogie sprzęty marek zachodnich było wyznacznikiem statusu społecznego i miarą sukcesu [Wasiak 2005, s. 37−60]. Pojawienie się w mieszkaniach telewizorów kolorowych z pilotem, lodówek, ale w szczególności komputerów, magnetowidów, telewizji kablowej i satelitarnej, przedstawiono w krajach postkomunistycznych jako wyznacznik sukcesu. Natomiast posiadanie i posługiwanie się sprzętem z okresu PRL, np. pralki Frani lub czarno białego telewizora, było przedstawiane w mediach jako przejaw biedy i braku umiejętności radzenia sobie w nowej rzeczywistości ekonomicznej [Mozołowski 1996].
Wystawa w Muzeum Życia w PRL, prezentująca wnętrza „typowych mieszkań” w PRL, stara się oddawać życie codzienne typowej rodziny, w tym funkcjonowanie w przestrzeni kuchennej, nierzadko w wystroju oszczędnej i ograniczonej funkcjonalnie, ale także tzw. przedpokój oraz pokój codzienny. Nie zabrakło meblościanki, którą przedstawiano w materiałach propagandowych jako jedynie słuszne wyposażenie ówczesnego wnętrza, zarówno w mieszkaniu intelektualisty, jak i robotnika, który nie mając książek „wypełniał jej półki odpustowymi bibelotami, traktując ją jako drugie wcielenie nieodzownego ongiś kredensu” [Jarmuż 2013, s. 64]. Zdaje się jednak, że w tej aranżacji zabrakło pokoju nastolatka z okresu PRL. Pomieszczenia ekspozycji są wypełnione meblami i przedmiotami z epoki, w tym RTV i AGD, jednak w Muzeum Życia PRL z jakiegoś powodu zabrakło komputerów. Być może wynika to z faktu, że pojawiły się one w polskich domach nieco później (?) lub były ówcześnie rzadkością (?), a może oryginalne eksponaty są obecnie trudno dostępne? Istnieje zatem przestrzeń do dalszego rozwoju.
Według bogatej dokumentacji archiwalnej, komputery w PRL były produkowane i dostępne: „Mimo ograniczeń związanych z dostępną bazą elementów elektronicznych, prowadzono (w ELWRO) prace rozwojowe, które doprowadziły do wdrożenia nowych wyrobów do produkcji począwszy od połowy lat 80. XX w., m.in.: mikrokomputer edukacyjny ELWRO 800 Junior, mikrokomputer personalny ELWRO 801AT, mikrokomputer szkolny 'rynkowy’ ELWRO 804 Junior PC i inne [Maćkowiak i in. 2018, s. 56]. Według prasy, komputerów było w PRL stosunkowo dużo (propaganda?): „Rynek jest już bardzo mocno nasycony komputerowymi zabawkami i przeciętny użytkownik szuka dziś sprzętu pomagającego także w pracy.” [Lotaz 1987, s. 12]. W lecie 1988 roku, kiedy przeprowadzano badania CBOS, w polskich gospodarstwach domowych było co najmniej 810 tys. komputerów.” [Młynarski 1989, s. 5]. W 1988 roku komputer był jednym ze wskaźników zamożności domu. Jednak, w rodzinach o wyższym poziomie wykształcenia, szczególnie w dużych miastach, funkcja użytkowa, a nie nowobogacka komputera, przeważała.” [Młynarski 1989, s. 5].
Źródła
- Beskid, L., Milic-Czerniak, R., Sufin, Z. (1995). Polacy a nowa rzeczywistość ekonomiczna. Procesy przystosowania się w mikroskali. Warszawa: Wydawnictwo Inst. Filozofii i Socjologii PAN, 91-127.
- Jarmuż, M. (2013). „Nie chcemy być nowocześni”: z badań nad sposobami urządzania mieszkań w PRL. Polska 1944/45-1989: Studia i Materiały, 11, 45-66.
- Lotaz, B. (1987). CeBIT ‘87 – nowości w sprzęcie mikrokomputerowym. InforMik, III, s. 12, https://archive.org/details/informik-03/page/12/mode/2up
- Maćkowiak, B., Myszkier, A., Safader, B. (2018). Polskie komputery rodziły się w ELWRO we Wrocławiu. Rola Wrocławskich Zakładów Elektronicznych ELWRO w rozwoju informatyki w Polsce. Wydanie II. Wrocław: Cykl Wydawniczy „Dolny Śląsk Wczoraj i Dziś”.
- Młynarski, M. (1989). Narzędzie czy luksus? Komputer, 2(35), 5. https://archive.org/details/komputer-35/page/n3/mode/2up
Mozołowski, A. (1996). Od nędzy do pieniędzy. Polaków portfel własny. Polityka, 6 stycznia 1996, 6-9. - Rogala, M. (2017). Obrazy codzienności PRL-u w fotografii Grażyny Rutowskiej. In PRL-owskie re-sentymenty, pod red. Alicji Kisielewskiej, Moniki Kostaszuk-Romanowskiej, Andrzeja Kisielewskiego (pp. 71-84). Wydawnictwo Naukowe Katedra.
- Trautsolt-Kleyff, K. (1988). Portret Polaka we wnętrzu. Architektura, 3, 63.
- Wasiak, P. (2015). Wyposażenie wnętrz gospodarstw Polaków i społeczeństwo konsumpcyjne od gospodarki planowej do wolnego rynku, [w:] Katarzyna Stańczak-Wiślicz, Patryk Wasiak, Agnieszka Węglińska, red., Transformacje społeczne w Polsce na tle Europy: Nowoczesność– media – kultura materialna. Polkowice: Wydawnictwo Uczelni Jana Wyżykowskiego, 37−60.
Pingback: Mapowanie muzeów cyfrowego dziedzictwa kulturowego – RuralStrateg